Wat te Doen als je Gedachten en Emoties je Leven Beheersen

Ken je dat gevoel dat je vastzit? Dat je alleen maar aan die ene persoon, situatie of gebeurtenis kunt denken en daar droevig, boos of afwisselend beide van wordt? Dat je er 's nachts wakker van wordt en er 's avonds mee naar bed gaat, waardoor al het andere in je leven minder belangrijk lijkt. Het kost je moeite om eropuit te gaan, je werk te doen of met vrienden af te spreken, je hebt heel weinig energie en kunt zelfs hartritmestoornissen of trillingen in je lichaam krijgen.

Mensen kunnen zich zo voelen na een relatiebreuk, een onverwacht ontslag, het overlijden van een dierbare, een ernstig ongeluk, een beroving of bijvoorbeeld een aanranding. Het kan dan voelen alsof je de hele dag (en nacht) met die persoon, situatie of gebeurtenis geconfronteerd wordt.

Het lijkt dat je er niets aan kunt doen en een gemiddelde huisarts zal je al snel doorverwijzen naar professionele hulp om te zien of je geen depressie, angststoornis of posttraumatische stressstoornis (PTSS) hebt. In het mildste geval zal de huisarts je rustgevende medicijnen meegeven, maar dit laatste is natuurlijk slechts een lapmiddel.

De vraag is of je wel naar een specialist hoeft. Er is in de meeste gevallen namelijk ook een alternatief en dat heeft in essentie te maken met de kwaliteit van hoe jij ergens betekenis aan geeft. Klinkt simpel en dat is het ook, maar het is in veel gevallen wel enorm effectief.

Baas over je eigen gedachten en emoties

Weet je nog vroeger, toen je kind was en huilend thuis kwam omdat een vriendje iets gemeens had gezegd? Tranen met tuiten over je wangen, en helemaal over je toeren werd je getroost met woorden zoals: “Ach lieverd, dat geeft toch niet. Hij heeft het vast niet zo bedoeld.” Daar geloofde je op dat moment natuurlijk niets van, maar het is wel een begin om de gebeurtenis te reframen.

In wezen zei je moeder - of misschien wel je vader - dat je er niet zoveel betekenis aan moet geven. Maar ja, hoe doe je dat? Het was toch gewoon gemeen wat dat vriendje zei?

Als je de baas over je eigen gedachten en emoties wilt worden, zul je moeten leren dat we bewust betekenis ergens aan kunnen geven. Want iets dat wij heel veel betekenis geven, krijgt daarmee ook heel veel prioriteit in ons hoofd. Het vervelende is dat we soms ongemerkt een enorme bak met betekenissen ergens aan kunnen geven die op hun beurt weer heel veel verdriet of boosheid met zich mee kunnen brengen. En daar zit of lig je dan, tranen met tuiten als een klein kind, zonder enig idee te hebben waarom je zo vaak en zulke heftige emoties hebt. Emoties zijn namelijk onlosmakelijk verbonden met de betekenis die je ergens aan geeft.

Niet alles heeft voor iedereen dezelfde betekenis

Een glas met water is een glas met water, daar kunnen we het snel over eens worden als we dat object zien. Maar voor iemand die net een liter water heeft gedronken, heeft dit glas met water een heel andere betekenis dan voor iemand die een week zonder water en brood als drenkeling op zee heeft gedobberd. Voor deze laatste persoon betekent het waarschijnlijk de redding van zijn of haar leven. Betekenis geven gaat dus niet over hoe we iets noemen, maar over de betekenis die we geven aan hoe we iets noemen.

De meeste mensen hebben wel eens liefdesverdriet gehad. Helaas moest ik er vlak voor mijn vijftigste ook aan geloven. De dame met wie ik al een paar jaar een af-en-aan relatie had, wilde zekerheid dat ik volledig voor haar zou gaan. Al die jaren had ze liefdevol en vol hoop op mij gewacht, terwijl ik telkens afstand hield. Tot ze een nieuwe liefde tegenkwam en definitief afscheid van onze relatie nam. Het vervelende was dat ik vlak daarvoor besefte dat zij al die tijd de ware voor mij was geweest en ik zelfs manieren bedacht had hoe en waar ik haar ten huwelijk zou vragen. De pijn was immens en het verdriet minstens zo groot.

Wat er in feite gebeurde, was dat een vrouw een nieuwe relatie aanging met iemand die ze ook heel leuk vond, omdat ze niet de geborgenheid kon vinden bij iemand die de boot afhield. Zo simpel was het. Maar wat veroorzaakte dan die immense pijn? De betekenis die ik aan de situatie gaf?

Op dat moment betekende het voor mij onder andere het volgende:

• Dat ik haar verloren had, betekende dat ik dom was geweest haar niet eerder geborgenheid te bieden en dat ik jaren van iemand die ik liefheb ontnomen heb waarin ze met iemand anders gelukkig had kunnen zijn.

• De betekenis die ik daaraan gaf, was dat ik een egoïst was geweest en dom was geweest om niet met haar mee te reizen. (Ze was op dat moment een paar weken in het buitenland voor werk en had wel gevraagd of ik niet mee wilde).

• Aan het feit dat ze nu iemand anders had, gaf ik de betekenis dat ik misschien wel nooit meer iemand zou vinden met haar liefde, energie en kwaliteiten en de betekenis die ik daaraan gaf, was dat ik avond na avond alleen zou zijn.

Al deze - en meer - betekenissen bedenk ik zelf in mijn hoofd en hebben niets met de werkelijkheid te maken. Ik kwalificeer mezelf als dom en ik vul in dat ze al die jaren met iemand anders gelukkig had kunnen zijn. Maar ik ben helemaal niet dom en ik weet helemaal niet of ze in die jaren met een ander gelukkig had kunnen zijn.

Mensen zijn vrij om andere betekenissen te geven

Ik kan er dus ook een andere betekenis aan geven. Bijvoorbeeld dat we in die jaren elkaar veel geleerd hebben, dat ze door met mij te zijn precies op die plek in het buitenland was waar ze nou net die persoon tegen kon komen die haar alles kon en gaat geven waar ze behoefte aan heeft. Ik ben ook niet dom geweest om niet mee te reizen, want dan had ze geen relatie met die persoon kunnen beginnen. En met circa 1 miljard vrouwen op de wereld in de leeftijdsgroep waar ik op val, is het erg onwaarschijnlijk dat ik nooit meer iemand kan vinden.

De manier waarop je betekenis geeft, verandert je kijk op de situatie

Bij het geven van betekenissen spelen cognitieve vervormingen een grote rol. Cognitieve vervormingen zijn denkfouten of irrationele gedachten die ons perspectief op de werkelijkheid kunnen verstoren. Deze vervormingen kunnen zaken heel belangrijk maken of buiten proportie doen lijken.

Ik vond mezelf dom, maar als ik bijvoorbeeld een vervorming had verergerd, dan had ik mezelf een ongelooflijke klootzak gevonden. In plaats van een egoïst had ik mezelf een monster gevonden en in plaats van misschien wel nooit meer een vrouw vinden had ik tegen mezelf gezegd dat het nu onmogelijk zou worden om ooit nog met iemand samen te kunnen zijn en dat mijn dagen een hel zouden worden vanaf nu.

Deze cognitieve vervormingen kunnen onder andere bestaan uit:

Zwart-wit denken: Het zien van dingen in het extreme, zonder middenweg. Bijvoorbeeld: "Als ik haar niet gelukkig heb kunnen maken, ben ik een complete mislukking."

Overgeneralisatie: Het trekken van algemene conclusies op basis van een enkele gebeurtenis. Bijvoorbeeld: "Omdat deze relatie is mislukt, zullen alle toekomstige relaties ook mislukken."

Gedachtenlezen: Ervan uitgaan dat je weet wat anderen denken zonder bewijs. Bijvoorbeeld: "Ze zal vast denken dat ik een verschrikkelijk persoon ben."

Catastroferen: Het verwachten van het ergst mogelijke scenario. Bijvoorbeeld: "Ik zal voor altijd alleen blijven en nooit meer gelukkig worden."

Personalisatie: Het zichzelf de schuld geven van gebeurtenissen buiten hun controle. Bijvoorbeeld: "Het is allemaal mijn schuld dat ze iemand anders heeft gevonden."

Door bewust te worden van deze cognitieve vervormingen en de betekenissen die je aan situaties geeft, kun je je kijk op de situatie veranderen. Dit helpt om negatieve emoties te verminderen en een meer gebalanceerd en realistisch perspectief te behouden. Het veranderen van je gedachten kan dus direct invloed hebben op hoe je je voelt en hoe je reageert op situaties in je leven.

Wat kun je doen om je emoties te verminderen

Een coach kan je helpen om grondig te analyseren welke betekenissen je geeft en hoe onder andere cognitieve vervormingen hier invloed op hebben. Maar als je het gevoel hebt vast te zitten, kun je met een klein beetje liefde en geduld zelf ook al een heel aardig eind komen.

Schrijf op wat er precies is gebeurd en wat er gaande is waar je zo in je hoofd mee bezig bent. Als je klaar bent, prioriteer dan de onderwerpen van belangrijk tot minder belangrijk. Schrijf vervolgens op wat dat voor je betekent en, als het mogelijk is, schrijf je op wat dat dan weer voor je betekent.

Als je daarmee klaar bent, probeer dan nieuwe, meer positieve betekenissen aan de situatie of persoon te geven en voel hoe je gevoelens langzaam verschuiven.

Oefening: Stappen om je kijk op de situatie te veranderen:

Beschrijf de situatie: Schrijf gedetailleerd op wat er is gebeurd en wat er nu speelt. Probeer zo objectief mogelijk te zijn zonder meteen te oordelen.

Prioriteer de onderwerpen:

Rangschik de verschillende aspecten van de situatie op basis van belangrijkheid. Dit helpt om een overzicht te krijgen en je gedachten te ordenen.

Analyseer de betekenissen: Schrijf op wat elk aspect van de situatie voor je betekent. Denk na over hoe je deze betekenissen hebt gevormd en welke cognitieve vervormingen mogelijk een rol spelen.

Herschrijf de betekenissen: Bedenk nieuwe, positievere betekenissen voor de situatie of persoon. Vraag jezelf af of er andere manieren zijn om naar dezelfde gebeurtenis te kijken.

Voel de verschuiving: Neem de tijd om te voelen hoe deze nieuwe betekenissen je emoties veranderen. Merk op of je gevoelens van verdriet of boosheid beginnen te verminderen en plaatsmaken voor een meer gebalanceerde en positieve kijk.

Door deze stappen te volgen, kun je langzaam je perspectief op de situatie veranderen en jezelf helpen om verder te komen, zelfs zonder de directe hulp van een coach. Het is een proces dat tijd en oefening vergt, maar het kan een krachtige manier zijn om je gedachten en emoties in balans te brengen.

Je kunt nergens vanaf als er geen alternatief is

Naast dat er verschillende andere factoren mee kunnen spelen, is bovenstaande oefening slechts een stap in de goede richting om je leven niet meer te laten beheersen door je gedachten en emoties. Je hebt namelijk een alternatief nodig om ergens vanaf te komen.

Sommige mensen stoppen ineens met roken en denken dat dit alleen wilskracht is. In de praktijk blijkt dat ze iets anders dan roken - bewust of onbewust - belangrijk gemaakt hebben. Bijvoorbeeld het besparen van geld, fris ruikende kleren, langer en gezonder leven, een betere conditie of nooit meer stress of je nog een sigaret in huis hebt. Je hebt dus altijd een alternatief nodig om ergens vanaf te komen.

De vraag die je jezelf kunt stellen is welke zaken in je leven jouw oprechte aandacht verdienen en wat die voor je betekenen. Dit kun je op dezelfde manier aanpakken als de vorige oefening.

Oefening: Wat verdient jouw oprechte aandacht?

Beschrijf wat je belangrijk vindt: Schrijf gedetailleerd op welke zaken in je leven jouw oprechte aandacht verdienen. Dit kunnen relaties, werk, gezondheid, hobby's of andere belangrijke aspecten zijn.

Prioriteer de onderwerpen: Rangschik de verschillende aspecten van je leven op basis van belangrijkheid. Dit helpt om een overzicht te krijgen en je gedachten te ordenen.

Analyseer de betekenissen: Schrijf op wat elk aspect in positieve zin voor je betekent. 

Voel de verschuiving: Neem de tijd om te voelen hoe deze nieuwe betekenissen je emoties veranderen. Merk op of je gevoelens van onzekerheid of stress beginnen te verminderen en plaatsmaken voor een meer gebalanceerde en positieve kijk.

Meer in balans door welke betekenis je aan iets geeft

Tijdens mijn liefdesverdriet kwam ik amper aan werken toe, ik coachte niet, schreef geen artikelen, sprak amper met mijn collega’s, deed niet aan sport en zag weinig tot geen vrienden. Toch zijn dit allemaal zaken die heel belangrijk voor mij zijn.

Door te beseffen hoe belangrijk deze dingen voor mij waren en zijn, kon ik de invloed van mijn manier van betekenis geven aan de relatiebreuk inzien. Ik kon mezelf de vraag stellen of ik het toe wilde staan dat het geluk van iemand die ik liefheb mij zou afhouden van de dingen die er ook toe doen. Natuurlijk was het antwoord nee. Heel resoluut nee zelfs. Dat gaf me de kracht om te weigeren dat mijn gedachten en emoties de overhand zouden nemen en om volledig eigenaarschap te omarmen over mijn gedachten en emoties. Het gaf me de kracht om gezonde betekenissen aan de relatiebreuk te geven, zodat ik weer volop energie kon besteden aan wat er nog meer toe doet in mijn leven.

Wil dat zeggen dat ik nooit, zelfs nu, een traan moet laten om de breuk? Nee, ik laat er nog regelmatig een traan om. Soms uit blijdschap voor haar en soms uit een gevoel van gemis, maar één ding is zeker: ik heb op dat moment de emotie en de emotie heeft mij niet meer. Simpelweg door het bewust geven van gezonde, positieve betekenissen.